,,,

С.Батмөнх 

Уулс бус бид өвгөрнөм
Үүлс бус бид өнгөрнөм
Ус гол бус бид урснам
Цасан бус бидэн бударнам
Тэнгэр бус бидэн харанхуйлнам
Тэнгис бус бидэн хуйларнам
1993.10.05

Цагаахан үүрийн гэгээг хайрла
Цагаахан үнэний тэнгэрийг хайрла
Цагаахан үлгэрийн шувуудыг хайрла
Цагаахан хүслийн үзүүрийг хайрла
Цагаахан хүний итгэлийг хайрла
Цал буурал ижийн сүүн сэтгэлийн үүдэл
Цагаахан, цагаахан юм бүхнийг хайрла.
1995.06.21

Сэр, сэр салхитай нь арван сарын эхэндээ,
Сэм, сэм бодогдох нь амрагийн жаахан чи минь дээ
Сэтгэл догдлоод болдоггүй нь аргагүй аргагүй л хайр даа
Сэрүү татаад дуниартах нь алиа цагийн аяс даа
Үес үес салхитай нь өвлийн сарын өмнө дөө,
Үе, үе бодогдох нь үргэсэн янзага чи минь дээ
Үглээ шувууд жиргэхгүй нь үдэш үдшийн аяс даа
Үгээ хэлээгүй юмсан даа, өнжин хүлээх байгаа даа
1993.10.04

Цаг цагийн хөхөө
Өөр, өөрийнхөөрөө донгодно
Цахилдаг, цахилдагны өнгө
Үе үеэрээ солигдоно.
1996.01.07

Тэнгэрлэг эх орон минь тандаа мөргөмү

О.Дашбалбар

Тэнгэрлэг эх орон минь тандаа мөргөмү
Тэнд энд хэвтэх чулуунд чинь үнэн оршдогт итгэмү
Амьд яваа минь таны таалал гэмү
Аугаа их тандаа би өдөр бүхэн мөргөмү

Амьсгалах тоолондоо тандаа хүрч очму
Аньсан нүдэндээ ч би таныгаа харму
Сайн үйлээ би таныхаа төлөө хиймү
Саар мууг үйлдвэл таныхаа өмнө ичмү

Өвлийн өдөр цасан дээр хэвтэхдээ
Өнгөт хялмаа гялалзан гялтагнахыг ажму
Орчинд минь хичнээн амьтан буй гэвээс тэд бүгд таных буюу
Одоо би таны нүдээр л бусдыг харму
Эх орон минь таны хүч л надад шингэснээс би хүчтэй явму
Энэрэл хайр тань надад ирснээс би бусдыг хайрлаж сурму

Аяа, эх орон минь ээ
Догшин ширүүн галыг ч би таных л гэж бодном
Дотоод зөөлөн амьсгалд тань шүтэж амьдарнам
Аяа, эх орон минь ээ
Ариун тунгалаг агаарыг ч таных л гэж бодном
Амьсгалах тоолонд та надад нэвтрэн орж ирнэм
Аяа, эх орон минь ээ

Та юм бүхэнд хувилан бидэндээ ирмү
Амьд яваа минь таны гүн их таалал буюу
Хад чулуунаас ч би таныгаа олж үзмү
Хатан дэлхийн өвсөн ногооноос та босч ирмү
Хамаг амьтны тусын тулд юм бүхэнд оршиж
Хар муу үйлийн замаас биднийг холтгому



Энэ ертөнцийн өнгө аялгуу бүхэн таныг хэлмү
Энх тунх явааг минь та ивээхдээ
Эрх биш түмэн амьтанд таны хайрыг хүртээх увидас хайрла
Энэхуу ертөнцийн туйл үнэн буй бөгөөс түүний мөн чанар
Эгнэгт эс мөхөх ч, бас би эс бологч
Тал тал тийшээ хязгааргүй үргэлжлэгч
Төв цэг нь хаа сайгүй оршигч
Төрсөн бүхний учир шалтгаан
Төгөлдөрөөрөө өөр тэнцэх юм огт үгүй ээ
Эх орон минь тандаа би мөргөмү
Энэ биеийн буруу зөвийг гагцхүү та тунгааму

Ариутгагч бас аврагч эцэг минь алтан мутраараа адислаж
Хүссэн бүхнээр минь болгоож хайрла
Сайн үйл мөнхийн дагуул минь болог
Сац бас муу явдал барааг минь хараад зугтаг
Бялдууч явдал дууг минь сонсоод устаг
Бас аймхай амьтад дуугарч чадалгүй дөлөг
Өвчин бүхэн намайг тойрог
Өвдсөн зовсоныг тэрчлэн би ачлаг

Амьсгалах тоолон надад та нэвтрэн орж ирмү
Аньсан нүдэндээ ч би таныгаа харму
Ухаан бодол минь таныгаа баясгахаар уужим болог
Уг чанар минь хүн чанар л болог ээ
Эх орны минь мөн чанар гоо сайхныг бусдад түгээж
Энэ ертөнцийн олныг жаргаахад минь надад тусал
Энэ бие ухаан бодол, сэтгэл зүрх, үйл ажил минь таных гэвэл
Эх орон минь та өөрөө минийх
Би таны гэгээн гэрэлд аж төрмү

***

Р.Чойном

Эд бараа хуучрахад гарз нь үгүй яа,
Эдлээд өнгөрсөн хүний аз гэдэг юм аа.
Энхрий сэтгэл хуучрахад гарзтайхан аа
Энэхэн яваа насны эз гэдэг юм аа.

Төрсөн бие үхэхэд гашуудах нь үгүй яа,
Төвөг багатай үхэхийг аз гэдэг юм аа
Төвлөрсөн сэтгэл мөхөхөд гашуудалтайхан аа
Төөрч явдаг хайрын эз гэдэг юм аа.

1966–VII–11

Цайны ууран дээрх үг

Дөнгөтийн Цоодол

Эртлэн босож эзэгтэй цайгаа нүдэг,
Эр нөхөртөө аягалах цай нь сайхан болог,
Дээдлээд байгаа нөхөр нь жинхэнэ эр хүн байг,
Дээжний гарз, сахалтай чавганц битгий байг!

Мөн чанар буй аваас

О.Дашбалбар

I

Надад мөн чанар буй аваас тэр нь хүн чанар л . . .
Намар би гунихгүй байж эс чадна, зүрх минь буй!
Нас талийж, өвгөрч буйгаа ч мэднэм, хүн чанар л . . .
Намайг зүүний сүвэгч шиг зайгаар ч үе үе гэрэлтүүлж
Найран дээр нулимс мэлтэрнэ, надад юу буй, юу эс буй?
Уйлах минь мөн чанар бус, хүн чанар л . . .
Уурлах минь мөн чанар бус, хүн чанар л . . .
Уйдах минь мөн чанар бус, хүн чанар л . . .
Ухаарах минь мөн чанар бус, хүн чанар . . .

Устах минь мөн чанар бус, хүн чанар . . .
Баавгай намайг зүүдлэн нойрсдогт итгэдэг юм би,
Баруун гарт минь худал, зүүн талд минь үнэн буй . . .
Бага байгаад том болсон минь мөн чанар бус уу,
Барим тавим хувирсаар л буй нь хүн чанар бус уу,
Баян ч бус, хоосон ч бус мөн чанар минь хүн чанар!
Надад мөн чанар буй аваас тэр нь хүн чанар л . . .
Найзыгаа үхэхэд уйлахгүй, гунихгүй байж эс чадна
Нас барсан бүхнийг санахгүй байж эс чадна, мартахгүй
Нарлаг өдрийн гүнд салхи шуугиж буйг урьтаж мэдрэх нь
Надад мөн чанар бус, хүн чанар шүглэснийх! . . .
Би бол агаар юм, надаар амьсгалагтун, амьд буй үед минь
Би бол гал юм, надаар дулаацагтун, амьд буй үед минь
Би бол гол ус юм, намайг уугтун, гагцхүү амьд буй үед минь
Би бол намар юм, надаар сэрүүцэгтүн, гагцхүү амьд буй үед минь
Би хэзээ ч та нарт олдохгүй, би хэзээ ч олдохгүй, юу үүэн, тэр үнэн!
Надад мөн чанар буй аваас тэр нь хүн чанар л . . .
Намайг дурлалаа идэж, хайраа цамц болгосныг минь харагтун
Намайг үхэр шиг мөөрч, нохой шиг хуцаж явааг минь харагтун
Намайг бурхан шиг инээж, харгуйн тоос босгохыг минь харагтун
Надад мөн чанар буй аваас тэр нь хүн чанар л . . .


II

Надаас сайн сайхныг бүү эрэгтүн, би жоом алдаг
Намар мөөг түүж, хар шөл ууж, хар амиа боддог
Найтааж, ханиад хүрч, эм ууж, бусдыг бас хараадаг
Навс болтлоо согтож, агсам тавьж, нохой өшиглөхөөс буцахгүй
Надаас сайн сайхныг бүү эрэгтүн, би цэцэг тасалдаг
Мөн чанар минь хүн чанар болохоор би яах юм?
Мөрөөдөж, дэмий сэлгүүцэж, хайртай хүүхнээ хардаж,
Мөнгө үрж, Достоевскийд атаархаж, нэр алдарт шунаж,
Мөсгүй зан гаргаж, хүнээс зээлснээ өгөхөөс ч татгалзаж,
Мөн чанар минь хүн чанар болохоор би яах юм?
Надаас муу муухайг бүү эрэгтүн, өнчнийг би өрөвддөг
Нарны доор адилхан л хоног элээж яваа бусдыгаа хайрладаг
Нарсны хоригдлыг, ээжтэй нь цуг бодохоор тэсэхгүй уйлдаг
Намуухан шөнө хүүхдүүдэд үлгэр ярьж тайван нойрсуулдаг
Надаас муу муухайг бүү эрэгтүн, би ялаа ч хороохгүй
Өөдгүй алдааг надаас бүү хай, чоныг ч би хайрладаг
Өмсөж зүүж явснаа хэнд ч тайлаад л өгдөг, би хүн
Өвчтэй эмгэнийг шөнөжин сахиж, цурам хийлгүй хонодог
Өвлийн жаварт золбин нохойг харахаар зүрх шархирдаг
Өөдгүй алдааг надаас бүү хай, хулгайчийг ч би өрөвддөг
Надаас олигтой юм бүү эр, надаас онцгой юм ч бүү хай
Нартад би хүнд тусалж, заримдаа хүнээс тус хайж гэлдэрнэм
Намуухан уянга, зэрлэг хашгираан хоёулаа надад буй
Наадам цэнгэл, сэтгэлийн там хоёулаа миний орон гэр
Надаас олигтой юм бүү эр, надаас онцгой юм ч бүү хай
Энэ биед минь мөн чанар буй аваас, тэр нь хүн чанар л . . .
Эрх чөлөөтэй болмогцоо л би, эргээд түүндээ дургүй хүрдэг
Эгнэгт боол байюу гэтэл, эрх чөлөөг ямагт дээдэлдэг
Энэ хоёрын хооронд тэлэгдэж, учраа олохгүй явдаг
Энэ биед минь мөн чанар буй аваас, тэр нь хүн чанар л . . .


III

Буй бие минь, мөн чанартай ахул, тэр нь хүн чанар л . . .
Бусдаас хайр нэхдэг хэрнээ, өөрөө түүнийгээ өгч чадахгүй
Буян үйлдэж чилэх хэрнээ, буг болж нөхдөө загнуулдаг
Буруу харж суух хэрнээ, ард болж буйг ч бас мэддэг
Буй бие минь, мөн чанартай ахул, тэр нь хүн чанар л . . .
Эр бие минь, мөн чанартай ахул, тэр нь хүн чанар л . . .
Эм хүнд дургүй хэрнээ, тэдэнгүй байж бас л чадахгүй
Эд баялагт дургүй хэрнээ, элбэг амьдралд дасах янзтай!
Эрх тушаалд дургүй хэрнээ, эрээлхэж цээрлэхгүй загнах аястай
Эр бие минь, мөн чанартай ахул, тэр нь хүн чанар л . . .
Муу бие минь, мөн чанартай ахул, тэр нь хүн чанар л . . .
Мунхагт бас дургүй хэрнээ, ухаантайг нь хүлцэж чадахгүй . . .
Муруй хамартайд дургүй хэрнээ, шулууныг бас тэвчиж чадахгүй
Муусайн баячуулд өших хэрнээ, хоосон ядууд бас дургүй
Муу бие минь, мөн чанартай ахул, тэр нь хүн чанар л . . .
Мөн чанарыг нь мэдье гэвэл, хэн л чадах билээ?
Мөрөн гол руу тэмүүлэх хэрнээ, гурав хоноод л зугатаадаг
Мөст оргил руу авирах хэрнээ, говь цөл рүү тэнүүчилдэг
Мөнх амьдрал хүсэх хэрнээ, нэг агшнаас л дорхноо уйддаг
Мөн чанарыг нь мэдье гэвэл, хэн л чадах билээ?
Үнэн чанарыг минь танья гэвэл, хэн л чадах билээ
Үгүйсгэж чадсан бүхнээ, шүтээн гээд тахиж залбирна
Үргэлж дээдэлж явснаа ч, үнсэнд ортол муу хэлнэ
Үзээрийн муухай хүнийг ч, үнэхээрийн сайхан хэмээн зална
Үнэн чанарыг минь танья гэвэл, хэн л чадах билээ
Ийнхүү бид хоёр туйл руу цагийн зүү шиг хэлбэлзэж амьдарна
Ид шид үгүй ч, нарыг эвэртэй, сарыг шидтэй болгож төсөөлнө
Инээх уйлах хоёрын завсарт та нар шиг л савлаж явна
Их бага хоёрын дунд эзэн хаан шиг, боол шиг амьдарна
Ийнхүү би ч, та ч, хэн хэнийгээ хэлэлтгүй “хүн чанартай” буюу ...

Т.Содномнамжил

Уг шүлгүүд болон өмнөтгөлийг Amarsanaa Amarmend-ийн FB-ээс зөөж буулгалаа. Зарим шүлгүүдийг нь өөрийн үзэмжээр таналаа.

Дээхнэ үед номыг нь нэг гарчиглаад орхиж байсан энэ хүний шүлгүүдийг сая харсан сайхан санагдсан тул нэтээс хайж олсон хэдийгээ нэгтгээд энд хийчихье гэж бодлоо... Хожим эргүүлж харж байна биз... Намтарыг нь харах нь ээ гэлэн хүн бүүр дорнодын хийдийн хамба явж. Гэхдээ дарс балгачихдаг сайхан хүүхнээс ч буцадгүй байсан болтой... Д.Нямсүрэн "Цаг болж нөхцөл бүрдэхэд Шавь Содномнамжил Баруун-зуугийн хамба болно" гэж бичиснээс хархад Д.Нямсүрэн шавиа гэж үздэг байжээ. Би уг нь ганц хоёр номыг нь дээхнэ үед дэлгүүрт харж байсан гэхдээ авах бодол төрөөгүй нь харамсалтай хэрэг. Одоо бол шамбалын орондоо суухаар одсон юм байна.

... Өөрийгөө ариун гэж бодогсод цөм галзуурчээ
Өөр зураг энэ орчлонд огтхон ч үгүй ...
...Хоосон хөх огторгуйд дүрийн нууц буй
Холхи сансрын зайд дүүрэгч саран буй
Эгнэгч үүлсийн дунд хувирах тоос буй
Энэлэх сэтгэлийн завсар үгүйлэх нинж буй ...

***

Үймэрч догдолж, алмайрч, залхаж
Үргүй өнгөрүүлснээ бодохоор гунигтай
Үнэндээ одоо ч гийгүүлсэн юм алга
Үзэгдэгч насны илбэнд сатаарсаар дууслаа
Асаж буй зулын адил амь нас минь
Асгарч буй борооны адил амьдрах өдрүүд минь
Ямархан ч олон аястай хуйсган хорвоо байдаг юм бэ
Яагаад ч уйдаж ханадаггүй амьтны хүсэл байдаг юм бэ
Дэнсэлж донсолж, гуньж шаналан
Дэмий өнгөрүүлснээ бодохоор гунигтай
Дээрдэх юм ч алга даа одоо, эргэн тойрон зовлон
Дээдийн номын тоосонд бүртэлзсээр дууслаа даа ай…хөөрхий

***

...Тийн үзэхүл, үрд хөтлөгдсөн энэ амьдрал- дүрс, хөдөлгөөн
Тийн үзэхүл, үйлд хөтлөгдсөн хүмүүн биес-элс шороо, чулуу, хорхой цөм ...

***

 ... Амар амгаланг чи орчлонгоос эрэх хэрэггүй, найз минь
Амьдрал хэмээх амтат үлгэр ингэсхийгээд дуусна

***

Огторгуйг дүүргэгч очир адил онохын хязгаарыг барихсан.
Оюун санаа хэзээ эхэлсэн юм бэ,
Огтоос сэтгэшгүй нэгэн хүсэл байна.
Насны эрхээр гуниг төрж, ертөнцийг таних нь уйтгартай.
Налсан өвс мэт гандан хоцроод, цаг хугацаанд гүйцэгдэнэ.
Гуниггүй амьдрагч хүүхнүүд хаа байна, би тэднийг харахсан.
Гуних нь мунхрал мөн, бас гэгээрэл ч мөн, би зүүдэлжээ.
Сүнс, хий үзэгдэл, шүтээн хэмээгч нь бодитой байлаа гээд ч
Сүр жавхлантай энэ хорвоо гэгч л хоосон үзэгдэл мөн

***

Орчлонг би улам тод мэдэрнэ
Орон зай цаг хугацаанаас гэтлэнэ
Таамаг төдий үнэнээр сэтгэлээ дулаацуулавч
Тамын гал тэртээд сүүмэлзэнэ.
Амьсгалаа би буйгаар ажиглана
Амирлангуйн гүн рүү хөлөг дөтөлнө
Нинж сэтгэлийн эрхэнд хураагдах бүр
Нисваанис хэрхэн гадагшлах нь мэдрэгдэнэ
Үзэгдлийн мөн чанар өнгөө гээнэм
Үлэмж үзэхүйн агшныг цаламдана
Үйл үрийн гинжин хэлхээг тасалсаар
Үргэлжид хураасан нүглийн хүч барагдана
Аяндаа үүсэх, алга болохыг ойлгоно
Амьдрал эргүүлэг гольдролоос нь зугтана
Тэгш оршихуй, мөнх бусын ухаарал
Тэнгэрлэг язгуурын үндсийг чийглэнэ
Буй биеэр долгионы урсгал хөвөрнө
Бусдаас тусдаа бишээ ухаарна
Яг л тэр агшинд гэрэл туяа түгэн цацарч
Ямагт амгалан бодь навчис гэрэлтэнэ

ТУГ

Р.Чойном

Тугийн тухай шүлэг намайг бичлээ гэж
Тун олон хүн гайхаж магадгүй
Уужим талын дураараа шүлэгч
Улаан туг хоёр сэтгэлд нь
хамт багтахгүй байж магадгүй

Гэвч би туггүйгээр амьдрахгүй
Гэгээн үнэний тулд туггүйгээр тэмцээгүй
Энэ улаан тугийн дор сая саяараа жагссан
Эгэл түмний ижил эгэл ард байна.

Гаднаас нь хараад юм бүхнийг дүгнэгчдэд
Гартаа туг бариад хэзээ ч би харагдаагүй
Талбай дээр их жагсаалын дэргэд
Ташаа тулаад зогсож байсан байх

Өвлийн пальтоны энгэр задгай тавиад
Өндөр гоголь малгай хазгай дараад
Сахлаа засаж духаараа харсан хүн
Савхин бээлийтэй дув дуугай явсан байх.

Гэвч би өмссөн хувцас шигээн биш
Гэр орон өссөн нутаг шигээн
Эглийн эгэл хүн хүний л ижил хүн
Эх оронтой ард түмэнтэй иргэн.

Гэртээ арван зургаан цагийн ажилтай
Гэргийдээ хүүхэд шиг хайртай
Айлдаа алаг бяруу шиг номхон
Архи уудаг тамхи татдаг ийм л хүн.

Зүрх сэтгэл дотор минь , гэвч улаан туг мандаж явдаг юм
Зүйрлэшгүй хайраар би улс орондоон, туг шиг үнэнч явдаг юм
Яруу шүлгийнхээ мөр бадаг бүхэн дээр
Ялгуусан улаан тугаа сэтгэлээрээ би мандуулдаг юм.


Хаа газрын айлд ороход
Халуун цай хоолоор дайлдаг
Харин би хүн төрөлхтнийг
Халх шүлгийн сайнаар дайлна.

Сайн шүлгийг минь шилж байгаад
Сараар сонирхоно уу жилээр сонсоно уу
Гайгүй нэрэлхэлгүй ирж бай та –
Гагцхүү миний нас богинохон

Амьсгаа хураах өдрөө хүртэл
Ард овгийг шүлгээр дайлах
Аз заяандаа би бахархсаар
Алдхан биеэ тамлаж яваа юм.


Хэнзхэн биетэй минь хамт төрж
Хэт нутгаас минь халин гарч
Хэн гуайн ч өмнө намайг зоригжуулсан
Хэвлэгдээгүй гүн ухаан мину.

Өөртэй минь хамт бүү нөгчөөрэй
Өнөр нөхдөд минь эхнэрт минь
Өлгийтэй хүүд минь шүлэгт минь
Өв болон үүрд үлдээрэй.

Энэнээс өөр гүн ухаан хэрэггүй
Эрхэм өдөр ирэхдээ л ирнэ
* Эзэнт төрийн хэмхэрхий банзан дээр
Эрхэм нэрийг минь бичнэ * гэдэг шиг
Ад үзэгдсэн номын минь гар бичмэлийг
Алтаар үнэлэх цаг заавал ирнэ.

Хувь заяатайгаа би ...

Б.Галсансүх

Хувь заяатайгаа би ... эвлэрэх дургүй нь сайхан
Хуучин бүхнийг дурсах хэрэггүй нь сайхан
Цагийн юм цагтаа гэдэг үг
Цээжнээс минь гардаггүй нь сайхан
Зовлон болоод ганцаардал гэдэг үг
Зөвхөн надад хамаатай байх нь сайхан
Ярихын аргагүй сэтгэлийн хөдлөл
Янз янзын үед илрэх нь сайхан
Хүссэн бүхэн шаналал болж
Хүсээгүй зовлонг надад авчирах нь сайхан
Өнө эртнээс надад зориулж бэлтгэсэн
Өгөөмөр зовлонг жаргал шиг эдлэх нь сайхан
Эдэлж эдэлсэн энэ жаргалаасаа болж
Эрлэгт очоогүй байх нь сайхан.
Харин тэр үед би харамсалгүй
Харамж шан адил зовлонгоо дааж чадах нь сайхан.

Сонгодог авангард - Хүн судлал

Б.Галсансүх

Нэг дэлбээ, хоёр дэлбээ, гурван дэлбээ

Надад цэцгээр мэргэлэх сайхан байна.
Үхэх үү? Эсвэл амьдрах уу?
Үйлийн үр үү? Эсвэл зурсан зураг уу?

Нэг амьдрал, Урьдах амьдрал, Хойд амьдрал
Надад энд амьдрах сайхан байна.
Тэгээд Үхэх үү? эсвэл Амьдрах уу?
Тэндхийн диваажин дээр үү? эндхийн там дээр үү?
Нэг мөрөөдөл, нөгөө хүсэл, өөр найдвар
Надад өөр зүйл хэрэггүй нь сайхан байна.
Амьдрах уу? Тэгвэл үхлийг үзэн яд.
Үхэх үү? Тэгвэл амьдралыг үзэн яд.
Нэг хайр, бас шохоорхол, нууц тачаал
Намайг энэ бүхэн нь хүрээлдэг нь сайхан байна.
Үйлийн үр үү? Тэгвэл хүлцэн тэвч.
Зурсан зураг уу? Тэгвэл ерөөлөөрөө болог.
Нэг амьдрал, өөр мөрөөдөл, бас шохоорхол
Надад цэцгээр мэргэлэх сайхан байна.
Үхэх үү? амьдрах уу? найдах уу? хайрлах уу?
Үйлийн үрээ эдлэх үү? Нөгөө хүслээ гүйцээх үү?

Өнөөдрийн тухай

Г. Аюурзана

Өглөө сэрэхэд зуун оньсого угтсан
Өнөөдөр, магадгүй, миний сүүлчийн өдөр.
Энэ хэдэн жилд бодож явсан бүхнээ
Эцсийн удаа цэгцэлж санах өдөр.
Хэзээ ч бусдын мэдэлд ороогүй
Хэнцхэн санаа минь насанд хүрч байна.
Хэний ч хүртэж нэвтэрч бараагүй
Тэнгэрийг тэмтрээд хуруу минь хөрч байна.
Энэнээс цааш маргааш гэж байхгүй.
Энэ чинь, бурхан минь, ямар сайхан юм бэ!
Энэ л өдрийн тулд амьд явснаа
Эргэцүүлж ч амжаагүй суутал нар жаргаж байна.

1995.8.4

Эх орон

Ц.Хулан

Хайртай гэж чангахан хэлсэндээ үнэн байдаггүй

Хайртай л бол хэлээд байхын хэрэг юун!
Эх орон гэж элдэв тангараг, сүржин үгийн хэрэггүй
Эгэл жирийн хамгийн чимээгүйд ч эх орон байдаг юм
Хайрлана гэдэг сүржин үг, танхай шүлэг биш
Халамцуухан явахдаа Чингисийг магтаж ширээ тойрсон яриа биш
Шивнэж цөөхүүлээ ярьдаг нууцгайхан сэдэв ч биш
Шивнээ ярианы дайтай
Эх орон гэж байдаггүй юм
Салхин шүүдэр тусаагүй шувуун цоохор өндөг шиг
Саран доорх орчлонд эмзэг зулай эх орон минь!
Таныг хайрлана гэдэг чухамдаа юусан билээ?
Тасархай үлэмжийн хайр бидэнд үгүй бил үү?
Өчигдрийг муулж, өнөөг магтах нь хамаагүй
Өнчирч ганцаардсан эх орон хэзээ ч лав байгаагүй
Чимээгүйхэн он жилүүд бүхнийг далдлаад өнгөрөхдөө
Чи биднээс харин эх орныг минь л нууж чадаагүй.
Хайртай гэж хожим нь хэлэхийн тулд
Халуун зүрхнээс эхэлдэг нутгийнхаа хилийг манаж
Хазааргүй хүлэг шиг он жилүүдийг дөрөөлөн
Хаяа тусгаар Монгол Улсыг өнөөдөрт би авчраагүй.
Туждаа балчир үрс голомт залган үлдэх
Тулгандаа сахисан улаан нар хэвээрээ байна.
Эндэж осолдсон тавилан бидний дунд дутуу ч
Элэгдэж хорссон юм алга, Эх орон бүтнээрээ байна.
Чалчаа дэмий ярьж, тангараг өргөхөө боль!
Чамаас чухам юу хүлээж, алгаа тосох вэ? Эх орон!

Хотын реквием

Ц.Хулан

Хот минь
Хогшил минь
Хорин нэгэн зууны хамгийн том алдаа минь
Дээгүүр нь шувуу нисээд бардаггүй
Дэлхийг бүрхсэн цардмал нутаг минь...
Ганц ч хаврыг үзээгүй цэцгийн минь тухай
Газарт наалдсан мэт намхан моддын чинь тухай
Нарийхан гудамж, гэрэлтэй үлддэг цонх...
Намайг өсгөсөн хотын тухай дуулъя!
Мандсан соёл иргэншил нь чи биш
Магадгүй харин дэлхийн гуравдугаар дайн!
Амьдарч үзээгүй өвс ногооны ширхэг бүр
Аймшигт энэ дайнд үрэгдсэн цэргүүд...
Дайрагдаж, зам дээр үхсэн шувуу болгон
Далавч нь сэвтсэн Пикассогийн тагтаа...
Өндөрсөн тэлэх дэлхийн хот болгон
Өөрсдийг минь булшлах оршуулгын газар!
Хот минь, хогшил минь
Хорин нэгэн зууны хамгийн том алдаа минь!...

Залуу нас

Р.Чойном

Хөрстийн амьдралд хөл алдсан
Хөлчүүхэн зүрхний минь тольтон дээгүүр
Шувууны сүүдэр шиг дайраад өнгөрсөн
Шунхан улаан залуу нас мину!


Амттан бүхний амтыг мэдэлгүй
Асгаж явсан залуу нас минь,
Өнгөтөн бүхний өнгийг бодолгүй
Үрж явсан залуу нас минь.

Зуны шөнийн нойрыг тоолгүй
Зуун гурван учралыг мөрөөсөж
Зураг шиг охидыг, тэрэг шиг дайрч
Зуурдхан мандсан залуу нас минь.

Өвлийн есийн жаврыг тоолгүй
Өөр хүний авгайд сэтгэп хаяж
Өрхний үзүүр шиг дэрвэж явсан
Өлчирхөн тэнэг залуу нас минь.

Даанч чи минь удсангүй...
Даавуу хүрэм, савхин бээлий хоёр шигээ,
Дассан салсан годон гэзэгтүүд шигээ
Дардан зам дээр үлджээ — залуу нас минь!

Улаанбаатарын чулуун засмалаар
Урагшаа, хойшоо, баруун тийшээ, зүүн тийшээ
Дотоод үйлдвэрийн хүнд шаахайг
Долоохон хоногт точийлдож явахдаа

Хүний сайн мууг зүүдлээ ч үгүй
Хүүхэд шиг өссөн залуу нас минь.
Хүүхний сайхныг таниа нь үгүй
Хүүрзгэнэ шиг ниссэн залуу нас минь.

Ангарайтсан нөхөдтэй, үдшийн цагаар
Адуу шиг пижгэнэсэн залуу нас минь
Айлын чийдэн хага чулуудаад
Авирлаж явсан залуу нас минь.

Аавын хүүгийн, шүр шиг хацрыг
Алгадаж явсан залуу нас минь,
Адилхан нөхдийнхөө хамрын цусыг
Асгаруулж явсан залуу нас минь.

Үзсэнээ мартаж, дуулснаа тогтоохгүй
Үүрдийн юм шиг дургиж явахдаа
Үймээнт хорвоогоос, дахиад олдошгүй
Үнэнч ханийнхаа дэргэдүүр өнгөрч

Хоног төдий зуурдхан ханилах
Хотын хүүхний өнгөнд хууртаж,
Ариухан цусаа түүний төлөө
Асгаж явсан залуу нас минь.

Оюутан ахуйн дэврүүн шүлгийн
Онгод цадигаар бялхаж явахдаа
Орчлон хорвоогийн нарийн учрыг
Олчихлоо хэмээн төөрч явсан

Ариунаас ариухан залуу нас минь
Арваадхан жилийн ханилгаатай байжээ.
Халуунаас халуун залуухан цаг минь
Хаврын үер шиг хугацаатай юм санжээ.

Аяа хөөрхий, хүний залуу нас гэж
Авч ч болдоггүй, өгч ч болдоггүй
Хэлгүй байгалийн дуугүй зарлигаар
Хэсэгхэн олддог шагнал юм уу даа.

Бусдын лангуунд энэхуу шагналаа
Бутархай мөнгө шиг тарааж хаясаар
Хүйтэн хорвоод нэг мэдэхнээ
Хүмүүний үр нүцгэрдэг байна.

Сайн ханиас хагацсан хойноо
Санан санан гунихардаг шиг
Болоод өнгөрсөн хойно, залуу насаа
Бодон бодон харуусдаг байна.

Баяртай, залуу зандан нас минь,
Барилдсан гэж бодвол, би ойчжээ.
Уралдсан гэж үзвэл, би хоцорчээ
Арилжаа наймаа хийсэн юм санж гэвэл харин
Атархан биеийнхээ эрүүл мэндийг егч
Алдар, шүлэг хоёрыг чинь авчээ!

Хөрстийн амьдралд хөл алдсан
Хөлчүүхэн зүрхний минь тольтон дээгүүр
Шувууны сүүдэр шиг дайраад өнгөрсөн
Шунхан улаан залуу нас мину! Баяртай!

Д.Нацагдоржийн хөшөөний дэргэд

Р.Чойном

Олон удаа би тэр хөшөөний дэргэд
Очиж толгой гудайн зогссон
Хөөрхийлөх сэтгэлдээ дийлдэж
Хөшөө юм даа гэлгүй шүүрс алдсан.

Шүлэгчийн хөшөө тааруухан
Шүлэг шиг нь даруухан
Гадаах өнгө нь тааруухан
Гаргасан ур нь маруухан

Улсын гүйлгээнээс хасагдсан
Улаан мөнгөнүүдийг хайлж
Зургаан жил маргаж байж
Жаран хоёр онд босгосон юм.

Хүндэт шүлэгчийн хөшөө уруу
Хүмүүс баяр хөөртэй очсон юм.
Хар халтар зэсэн цутгамалыг
Харж харж гунигтай буцсан юм.

Хөшөөг цутгасан зэс мөнгө шиг
Хөөрхий шүлэгч хямдхан амьдарч
Жинлүүр муутай бүдүүлэг лангуун дээр
Чимээ багатай тор гэж унажээ.

Хөшөөний бие дотор талдаа
Хөндий хийгээд гуниг шиг харанхуй
Аранжин зэсийн ногоон бал
Архи дарсны шарталт мэт гашуун

Хөшөөний бие өнгөн талдаа
Хөсрий мэт хөх саарал
Царцуу зузаан цемент суурь
Цаг үе шиг нь нүсэр хүйтэн.

Буун дуу шиг огцомхон насандаа
Бухимдаж явсан яруу найрагч
Бутархай мөнгөний зэс нүдээр
Бузрын хорвоог ширтсээр байна.

Өнгөний хорвоод ид залуудаа
Өнхөрч унасан тэр шүлэгч
Мөнгөний хорвоод ийм дүрээр
Мөнхөрч үлдсэн байна хөөрхий.

Илдийг цагаатгахуй

Б.Лхагвасүрэн

Эцэг өвгөдийн цавчилдаж явсан

Ирт илдийг би цагаатгана
Зөвтэй гэж цагаатгана
Зэвтэй нь хамт цагаатгана
Дэвсэж ирсэн сарны туяаг
Ширдэглэж давтсан
Дэгдээд ирсэн салхины хийморийг
Шүглүүлж давтсан

Шүдээ үйртэл зууж давтсан
Шүүдэр дунд
Шидэж хатаасан
Дээш өргөн
Долоон бурхнаар билүүдэж
Доош талбихдаа
Цагаан үүлээр арчсан
Үүл хуйхалсан гал дээр
Шатааж ширээсэн
Үлээсэн ганц хялгасыг
Тасдаж галзууруулсан
Их гүрэн
Илүү зориг юуг ч
Цавчиж явсан аранга
Цамнаж явсан хянга
Ягуухан эргэх хөх дэлхийд
Ялах ялагдахын ухааныг
Ясанд нь тултал зааж өгсөн
Ялгуулсан Монгол илдийг цагаатгана
Эртэй морьдын өвчүүн дор
Ертөнцийн тал умарч
Ирэн дээр нь унасан
Нулимас хуваагдаж байсан үе
Хурц хурц гэлээ гэхэд
Хүүхдийн сэвлэгийг хөндөлгүй үлдээсэн
Хувь тавилан ижил хүмүүн заяаны
Хойч ирээдүйг цавчилгүй уучилсан
Миний Монгол гүр илдийг
Мунхаг хүн сүлдэлж яваагүй
Айдсын хялуугүй
Аль ч зуунд буруугүй
Монгол илдийг цагаатгана
Морьтой түүхтэй нь цагаатгана

Үхсэн шүлэг

Надтай хамт үхэх шүлэг
Нарт хорвоог гэрэлтүүлэх л байсансан
Бичигдэх цагаа хүлээсээр л үхлээ дээ

Надтай хамт үхэх шүлэг
Чамд зориулагдсан хайр минь л байсансан
Илчилж амжилгүй нууцлагдсаар л үхлээ дээ

08.23.2009

Эх сурвалж: Amaraa at http://www.dayarmongol.com/index.php?option=com_content&view=article&id=4101&Itemid=86

Элегия /Гунигт шүлэг/

О.Дашбалбар

Намар болгон модод шарлаж, навчис унана
Надад дэндүү танил уй гуниг сэргэнэ
Харах тусам тэнгэр улам дотно ээнэгшиж
Хан бүргэд тэртээ дээр дуртгал мэт эргэлдэнэ
Биеэр минь шаргалхан гуниг нэвт харваж
Би навчис адил уйтгарлан, хорвоод цөхөрнөм
Сэм сэмхэн уулс бударч, сэрүүн намар хүдэнтэнэ
Сэтгэлийн минь гүн рүү намар өөрөө шургажээ
Бүхий л хорвоо эрвээхэй шиг эмзэг санагдана
Бүр тэгэхдээ намрын бээрэгхэн эрвээхэй шиг хөөрхийлөлтэй
Би харь газарт цөлөгдсөн мэт энэ дэлхий дээр хаягдаж
Биеийг минь бус сэтгэлийг минь ирж авах эзнээ хүлээнэм

1993-1998 он

Эх сурвалж: biirbeh.mn

,,,

Уйльям Шекспир
Сонет 102-оос

Ариун сэтгэлийн хайрандаа асаж явах үедээ

Алтан гургалдайн хоолойгоор шөнийн намууныг үргээж

Хавар, зуны сайхныг лимбийн эгшгээр сэлбэн

Хайртай хонгор чамдаа мэндээ хүргэдэг байсан сан. 

Эх сурвалж: Макс Вебер., Улс төр бол хувь зохиол бөгөөд ажил мэргэшил мөн. УБ 2010., орч. Ө.Дашлхүндэв (С.Я.Маршакийн орос орчуулгыг монголчлов.)

...

Хэлэхсэн гэсэн үг бүр хоолой дээр ирж тээглээд

гашуун нулимс болохын амтыг

Хэнд ч хэрэггүй байхын, бас, хэн ч биш байхын

гайхамшиг болоод гунигийг

Ганцаардаж архи гудрахаас өөр ханьгүй болохын харанхуйг

Гиюүрч үхдэл мэт амьдрахын, амьсгалахын, алхахын хүндийг... би мэднэ

Энх-Ануу

Эх сурвалж: http://zaya13.blogspot.com/2011/10/blog-post_28.html

Миний төрсөн өдрийн шүлэг

Р.Чойном

Сэргэлэн зугаатай цагт
Хад чулуу хүртэл дуулна.
Сэтгэл эмзэглэх үед
Гитар хүртэл уйлна.

Өнгөтэй өөдтэй явахад
Бусдын эхнэр ч дагана.
Өвдөж зовохын цагт
Бурхан хүртэл зугтана.

Ахархан жаргалаа хүн
Зуун жил гэж эндүүрдэгээс
Амьдралын нь хэдхэн жилд
Зунаасаа намар нь элбэг.

Өргөс ихтэй хорвоог хүн
Найрын ширээ шиг андуурдагаас
Өөрт оногдох цөөн жилд
Намраасаа өвөл нь элбэг.

Бараан талыг нь бодоод байвал
Энэхүү орчлон таг харанхуй
Баяр зугаагий нь дагаад байвал
Эргэн тойрон дандаа зун!

Мөнх зунаар нь цэнгэе гэвэл
Мөнгө болоод ухаан хэрэгтэй
Мөстэй өвөлд нь даарья гэвэл
Мөрөөрөө шударга явах хэрэгтэй.

Ялзрал ихтэй хорвоогийн
Явдал паянг тунгааж бичсэн нь
Яруу найрагчдын түүхэнд
Ганцхан би биш ээ!

Тэр бүхнийг нь мэдсээр байж
Тэргэн дугуйнд нь хэрчүүлэгч
Тэсгэлгүй шүлэгчдийн тоонд
Би бас ганцаараа биш!

1975-II-10

Надтай бараг л нэг өдөр төржээ :D

Тэнгэр шиг бай

О.Дашбалбар

Хамаг бүгдээр чамайг
Харааж нулимж байвч, тэнгэр шиг бай!
Хамгийн сайн хүмүүс гэж
Хашгирч ерөөж байвч, тэнгэр шиг бай!

Тэвчээр барагдаж, нөхөд чинь орхивч
Тэнгэр шигбай, мөнхөд амгалан...
Тэргэнд суулгаж, алтан титэм өмсгөвч
Тэнгэр шиг бай, юу ч болоогүй юм шиг...

Хамгийн хайртай хүн чинь хаяж одсон ч
Хан тэнгэр нурчхаагүй цагт, бүү зов!
Гүтгэж, доромжилж бахаа ганц хангавч
Гүн тэнгэр хэмхрээгүй цагт, бүү ай!

Өвчин зовлонд нэрвэгдэж, тартагтаа тулавч
Өнө мөнхийн тэнгэр шиг бай, чи ялна
Өрөөл бусдад тоогдохоо байж, мартагдавч
Өндөр тэнгэр дээр чинь цэлийж буйг бүү март!

Яг л амьдрал чинь дуусаж, явах замгүй болсон ч
Яадгаан алдалгүй хүлээ, тэнгэр шиг бай!
Яруухан санаа мехөсдөж, хулгай зэлгийд өртсөн ч
Ядмагхан амьтдыг бүү тоо, тэнгэр шиг бай

Олз омог чамд үүдээ хаасан ч тэнгэр шиг бай
Олон түмэн нүүрээ буруулсан ч тэнгэр шиг бай
Одод гялалзаж, наран саран ээлжлэх цагт
Орчлон дээр аавын хүү шантрах ёсгүй!...

Уур омог урин мунхгийг мартаж, тэнгэр шиг бай
Уйтан хорвоогоос илүү гарч, жигүүрээ дэлгэ...
Цөхрөл чамайг багалзуурдаж, цөлийн чоно шиг болгосон ч
Цөс ихтэй хүний үр гэдгээн бүү мартаарай!...

Цорын ганц хүү минь, бас охид минь, хүүхдүүд минь
Цохолж ирэх үйлийн үрээс бүү зугт, бүү ай!...
Хувь заяатай ямагт эвлэрч, тэвчээртэй бай...
Хуучин цагийн мэргэд хүлээж сурсан юм шүү!...

Орох оронгүй болсон цагтаа орчлонг бүхэлд нь олно, чи!
Онцлох нөхөргүй болсон цагтаа , хүнийг бас ойлгоно чи !
Аз жаргал ирнэ гэвч , удалгүй алга болдог юм
Аюул зовлон тохионо гэвч , төдөлгүй арилдаг юм ...

Жамаараа ертөнцөд юм бүхэн өдөр , шөнө шиг ээлжилнэ
Жаргал зовлонгийн алинд ч , мөнх тэнгэр шиг бай !...
Атаатан түмэндээ мууг үйлдэвч , хариуд нь сайныг бүтээ .
Ариун сэтгэлийн нугад буяны цэцэгс дэлгэрдэг юм ...

Ямагт чиний зөв байх албагүй , сайтар тунгаа
Ярьж хэлэх , хөдлөх бүхнээ өерөө хяна , сэтгэ
Хүсэл бүхэн биелэх албагүй , чандалж хорь,
Хүрэхийн эцэсгүй тэнгэр шиг бай, үнэнийг тэмтэр!...

Юм бүхэнд өөрийн цаг буй, сөрөөд нэмэргүй
Юлд атгасан хүн тулаанд хэрэгтэй, хуриманд нэмэргүй
Нохой болохоос нь өмнө гөлгийг хазаж хэмлэдэг юм...
Ноён болохоос нь өмне хөвгүүнийг басаж доромжилдог юм

Самуун дэгдээгчид үйлээн тайван хийг
Сандарч тэвдэх хэрэггүй тэнгэр шиг бай !
Салхи цагаан болохоор бүхнийг хийсгэдэг юм
Саваагүй амьтдын зиндаанд бүү уна !...

Эрх мэдэлтэй хүн хилэнц нүглээс зайлахгүй
Эд баялагтай хүн хүсэл шуналаас хагацахгүй
Ертөнцийн бүх юм хэмжээтэйг бүү март
Ер цагаа болохоор хумхийн тоос шиг сарнина

Энгийн хүн ардад ээлтэй бай, хайртай бай
Элдэв бусармаг явдалд бүү орооцолд!...
Үнэтэй цайтай бүхнээ бусдад өгч сур, бүү харамс
Үүрд оршихгүйн учир тус болох үйл бүтээ!...

Гаднаан ямагт бусдаас доорд бай, даруу бай
Гайхуулах хэрэггүй, дотроон тэнгэр мэт агуу бай!
Үг яриа хэрэггүй газарт харцаараа өгүүлж сур,
Үнэн худлыг ялгах аргагүй цагт бурхандаа залбир!

Өнөөдөр чамайг маргааш бусдыг хуурах хүмүүст
Өөр шигээ бүү итгэ, мөрийг хөөж чигийг барь!...
Хүү минь, хамгийн эцэст хэлэхэд нохой явдлыг дээдэл
Хүлцэн тэвчихээс илүү гавьяаг би мэдэхгүй!...

Эр хүн

Б.Ринчен

Эр хүн эрэлхэг зоригтой байвал нэн эрхэм
Эх орондоон шудрага үнэнч байвал нэн сайхан!
Үлээхэд цаашаан өрөвхийхэд наашаан болж,
Үзэглгүй бөөрөнхийгөөр хамхуулыг дууриагаачин,
Эцэстээн олны инээдэм, хүний доог
Эх орондоон шившиг, түмэндээн гутамшиг!

1957.01.25

Залуу нас

Б.Ринчен

Судар шиг их амьдралын харгуйд
Сур шиг харваад эргэн ирээгүй
Суу алдарт залуу нас чамайг
Санаж дурсахгүй хэн байна вэ?

Гэнэн гэхэд хүүхэд шиг гэнэн
Гэгээн гэхэд мэлмий шиг тунгалаг
Ээжий шиг дандаа хайрлаагүй явтал залуу нас чи
Эрчит мөрөн шиг урсан одном...

Харагдан өнгөрөхийг чинь мэдсэн хэрнээ
Хатуу хүтүүд хамаагүй зүтгүүлсээр
Хавар шиг яруу залуу нас чамайг
Хайранд жаргааж бүүвэйлж явсангүй.

Орчлонг таниагүй омголон насандаа
Олдошгүй хайрыг хэнэггүй гишгэчихээд
Нэхэл хату сэтгэлийн өрийг төлөх гэж
Нэл цэцэг мэл залуу нас чамайг би зовоосоон

Алдар хүндийн тавцангаас зайдуу
Алиа наргиант цэнгэлээс хол
Хээрийн зөөлөн сэвшээ адил
Хийсэн одсон залуу нас чамайг

Хэт бардам зантны өмнүүр
Хийморь жавхааг чинь бууруулж
Уйтгарч хүлцэнгүй харагдуулсан бол
Уучлаарай намайг залуу нас минь...

Yхнэм би

Р.Чойном

“ Yхнэм би ” гэж чи надад
Сүр бадруулан тунхаглав
Yнэндээ надад
Юуны хамаа байна ?
Yхжээ гээд би
Сонгино хэрчсэний дайтай уйлахгүй биз ээ
Yлджээ гээд би
Сонин худалдаж авсны дайтай сонирхохгүй биз ээ
“Yхнэм би” гэж
Хүнд зарлаж явдаг тэнэгийн нэг
Yнэдээ алга болбол
Хүн төрөлхтөнд аятай юу даа !

Хундага өргөх үг

Р.Чойном

Эргэж буцахгүйн төлөө

Энэ хундагыг өргөе
Урагшаа давшиж явна гээд
Ухарч шившиг болохгүйн төлөө !

Бусдаас дутуу байж илүү гэж
Буруу ойлгоод инээдэм болохгүйн төлөө
Хөвчин дэлхийн хүчтэнтэй зиндаархах гээд
Хөлд нь үрэгдэхгүйн төлөө !

Хайртыгаа гээд дайсандаа
Хаалгаа нээж өгөхгүйн төлөө
Бусдын доромжлон байгааг мэдсээр байж
Буруу ойлгосон болж худлаа инээхгүйн төлөө !

Товчоор хэлбэл хэн хүнгүй
Толгой бөгс хоёроо солихгүйн төлөө
Эхний бөгөөд эцсийн
Энэ хундагыг өргөе !

Хүн

Р.Чойном

Хөр цасан цавцайж түлээ модгүй даарваас

Хөдсөн дээлийн оронд хөдсөн дээл нь болж
Хүндэт ээжийгээн нөмөрлөхгүй бол
Хүү нь болж заяасны хэрэг юу билээ.

Хэл ам дэгдэж манай гэрийг чиглэвээс
Хэрэм хана нь болж
Амьдралын ганц ханиа аврахгүй юм бол
Амраг нь болж явсаны хэрэг юу сан билээ

Аюулт дайн дэгдэж дайсан нааш өндийвөөс
Алтан хилийн нь оронд амьд хил нь болж
Ийм сайхан орноо хамгаалахгүй юм бол
Иргэн нь болж төрсний минь хэрэг юу сан билээ.

Хүнд бэрх цагт нь хүнийхээ төлөө зовохгүй бол
Хүн болж төрсний минь хэрэг юу сан билээ!

Од

Д. Нацагдорж

Холхи газраас гялалзан харагдах өнгөт од оо
Хязгааргүй огторгуйн дунд зугаалсан олон улаа оч оо

Нарт ертөнцийн дотор суугаа марс од оо
Манай хүн төрөлхтөн чамтай танилцахыг хэдийнээ хүсэв.

Алтан сайхан бие дээр чинь ямар хүн эрдэнэ оршном?
Уул, ус, цэцэг мод чинь юугаар бүтсэн бэ?

Манай ертөнц шиг янз янзын юм холилдон байна уу? Үгүй юу?
Нийгэм журмын байдал чам дээр тогтсон уу? Үгүй юу?

Од чиний тэндээс энэхүү дэлхий ямар өнгөтэй үзэгднэм.

Орчлон ертөнц гэдгийг чи мэднэ үү? Үгүй юу?
Янаглал амраглалын дөл аль зэрэг хурц вэ?
Юунд манай ертөнцөд захиа үл илгээнэ чи?

Эрдэмт марс од оо! чи нэгд нэгээр харж байна.
Энэхүү дэлхийн түмэн байдлыг юу гэж сонирхоно чи.

Огторгуйн оргилын олон эрдэмтэн чамайг хэдийнээс сонирхов.
Урьдаар нийгэм журмыг байгуулж, дараагаар чамтай ураг болсугай гэнэ.

Миний нутаг

Д.Нацагдорж

Хэнтий, Хангай, Соёны өндөр сайхан нуруунууд
Хойд зvгийн чимэг болсон ой хөвч уулнууд
Мэнэн, Шарга, Номины өргөн их говиуд
Өмнө зvгийн манлай болсон элсэн манхан далайнууд

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Хэрлэн, Онон, Туулын тунгалаг ариун мөрнvvд
Хотол олны эм болсон горхи, булаг рашаанууд
Хөвсгөл, Увс, Буйрын гvн цэнхэр нуурууд
Хvн малын ундаа болсон тойрон бvрд уснууд

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Орхон, Сэлэнгэ, Хөхvйн онц сайхан голнууд
Уурхай баялагийн охь болсон олон уул даваанууд
Хуучин хөшөө дурсгал, хот балгадын сууринууд
Хол газар одсон харгуй дардан замууд

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Холхи газраас гялалзсан цаст өндөр хайрханууд
Хөх тэнгэр цэлмэсэн хөдөө хээр цайдамууд
Холын бараа харагдсан ноён шовх сарьдагууд
Хvний сэтгэл тэнийсэн уудам амьсгалт талууд

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Хангай,Говийн хооронд Халхын уудам нутаг
Хар бага наснаас хөндлөн гулд давхисан газар
Гөрөөс, араатан авласан урт урт шилнvvд
Хvлэг морьд уралдсан хөндий сайхан хоолойнууд

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Салхины vзvvрт найгасан соргог нарийн ногоотой
Саруулд талд яралзсан сонин янзын зэргэлээтэй
Сайн эрс цугласан байц бэрх газартай
Сvлд тахилга улирсан сvмбэр их овоотой

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Нарийн өвс ургасан малын сайхан бэлчээртэй
Нааш цааш сvлжих тэнэгэр сайхан нутагтай
Дөрвөн цагийн улиралд дураараа нvvх нутагтай
Таван зvйлийн тарианы хөрс шороот газартай

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Өлгий сайхан ууланд өвгөдийг тавьсан газар
Yр, ач, хvvхдийн vржиж өссөн газар
Таван хошуу мал тал дvvрэн бэлчсэн нутаг
Монгол хvн бидний сэтгэлийг сорсон орон

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Өвлийн тасхийм цагт цасан мөсөн бvрхээд
Болор шилийн өнгө гялтганаж, гялалзсан орон
Зуны найртай улиралд цэцэг, навч дэлгэрээд
Жигvvртэн шувуу холоос ирж гангар гунгар донгодсон орон

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Алтай, Хянган хоёрын завсарт атар баялаг орон
Аав, ээжийн минь оршсон ашдын заяасан нутаг
Алтан нарны туяанд энхжин тогтсон орон
Мөнгөн сарны гэрэлд мөнхжин гялалзсан газар

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Хvннv, Сvннvгийн vеэс хөгшид өвгөдийн нутаг
Хөх Монголын цагт хvчирхэг болсон орон
Он онд идээшиж олон жилд дассан нутаг
Одоогийн шинэ Монголын улаан туг бvрхсэн нутаг

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Өссөн төрсөн бидний vндэсний хайртай нутаг
Өнгөлзөгч дайсан ирвэл vтэр өшиглөн хөөнө
Хувьтан энэ орондоо хувьсгалт улсаа мандуулж
Хойчийн шинэ ертөнц дээр хvндтэй гавьяаг байгуулъя

Энэ бол миний төрсөн нутаг
Монголын сайхан орон

Би Монгол Хүн

Ч.Чимэд

Аргалын утаа боргилсон
Малчны гэрт төрсөн би
Атар хээр нутгаа
Өлгий минь гэж боддог
Цэнхэр манан суунагласан
Алсын барааг ширтээд
Цэлгэр сайхан нутгаа
Сэтгэл бахдан харахад
Үлээж байгаа салхи нь
Үнсээд ч байгаа юм шиг
Өршөөлт ээжийн минь гар
Илээд ч байгаа юм шиг
Энэрэнгүй сайхан санагдахад
Элэг зүрх минь догдолж
Хосгүй баярын нулимс
Хоёр нүдийг минь бүрхдэг.

Өргөн сайхан нутгийнхаа
Өвчүүн дээр нь төрөөд
Өнөр уудам талынхаа
Өнгөт амьдралын төлөө
Амь биеэ зориулдаг
Ариун нандин заншилтай
Өвгөд хөгшид дээдсийн минь
Үрээ гэж найдаад
Үлдээж надад өгсөн
Өнөр Монгол орны
Нар нь намайг гийгүүлж
Нарийн салхи нь үлээж
Найртай сайхан орон минь
Надтай хувь нэг байдаг тул
Унасан энэ нутгаа би
Эхийн сүү шиг санадаг
Энэ нутагтаа би эзэн нь юм
Энхрийлэлд нь өссөн хүү нь юм
Ирээдүйг нь түмэнтэйгээ босголцох
Их үүргийг хүлээсэн юм
Хэрэв хүн эх орноо
Хамгаас үнэтэй гэдэг бол
Хээр тал нутгаа юунаас ч илүү санадаг бол
Ажиллах хөдлөх бүрдээ
Ард түмнийхээ төлөө
Алхах гишгэх болгондоо
Аугаа орныхоо төлөө бол
Алтан шороо руугаа дайрсан
Атаатны хорт сумыг
Аюуш шиг цээжээрээ таглаж
Амиа өгөхөөс буцахгүй бол
Энэ хүн Монгол хүн
Эх орондоо хайртай хүн
Энэ хайр нь монголчуудад
Эртнээс хэвшсэн хайр билээ
Би Монгол хүн болохоор
Биндэрьяа нутгийнхаа төлөө
Бие амь бүх насаа
Авч байгаа амьсгалаа
Оргилж байгаа зоригоо
Алины нь ч хайрлалгүй зориулдаг
Төрөлх нутгаа гийгүүлсэн
Нарны туяанд хайртай би
Төвшин талдаа цуурайтсан
Эгшигт дуунд дуртай би
Ханагар чөлөөт нутгаа
Харах тусмаа баясаж байна
Халуун амиа хайрлахгүй
Зүтгэх зориг нэмэгдэж байна
Онгирч хөөрсөн сэтгэлээс биш
Оргилсон баярт сэтгэлээ
Орчлон дэлхийн өмнө
Одоо дахиад давтах юм бол
Би Монгол хүн болохоор
Нарлаг Монгол нутгийнхаа
Найдварт хөгжлийн төлөө
Насаа зориулсан улс аа
Анд нөхөдтэйгээ
Алаг бяруу шиг номхон байна гэж
Алалдах дайсан учирвал
Арслан бар шиг догшин байна гэж
Зөвхөн үг хэлээрээ зогсоогүй
Зүрх сэтгэлээрээ монголжсон
Зүг зүгийнхээ ах дүү нарын өмнөөс
Зүглэж хэлэхэд бэлэн байна

In english

I don't worry about my own humble body
But I do worry that my great state may weaken
I don't worry about my own constitution
But I do worry that my great country may be distressed

Should my humble body be exhausted,
Still my great state shall not weaken
Should my own constitution suffer,
Still my great country shall not be distressed
Chinggis' advice

He draws the enemy on with a sharp knife.
He draws the mind on with a jade writing-brush.
He stored his knife and left history in peace.
He took his brush back home.
by G.Mend-Ooyo

I've known the flying of birds and desires,
I've seen the way of stars and people.
I've taken the guardian spirit's place in the fire of the hut:
I've reached the center, I've found the distillation
by G.Mend-Ooyo

The language in which I was raised is a culture I won't forget
The land where I live until I die is a land I shall never leave.
by D.Natsagdorj

Although you smile and someone else cries today
Tomorrow, you could suffer and someone else could sing.
Since everyone goes from diapers to a coffin,
What people need is to love each other, nothing else.
by O.Dashbalbar

I am
The continuation of time-
A plant nurtured by my mother's milk
by B.Lkhagvasuren

A thousand joys in this world of joys, joys, joys
But the rarest of joys is the one joy of peace.
by D.Natsagdorj

According to a simple formula
we're said to be ordinary men.
In books of history
we're called
the common people.
When a war breaks out
We're the first to be sent
and when the enemy kills us
We share one monument.
by Ch.Chimid


Source: Mongolian Calligraphy & Poetry., 2007

Translated from the Mongolian into English by Simon Wickham-Smith
Edited by Mend-Ooyo Gombojav, Munkhnaran Ooyo, Uranchimeg Tsultem

Бурхан Халдун

… Тэмүжин өөрөө Бурхан халдун дээр бууж, өвчүүгээ дэлдэж залбиран өгүүлрүүн:

“Солонго мэт сонсох
Соргог Хуагчины
Сонорын хүчээр
Үен мэт үзэх
Үнэнч Хуагчины
Үзсэний ачаар
Аюулт дайснаас
Амжин дутааж
Бүтэн биеэ
Бүгэн нуугдаж
Бүдэг замыг
Мөрдөн дагаж
Бугын мөрийг
Мөшгөн хөөж
Бургасан гэрт
Буруулан нуугдаж
Бурхан халдунд
Амь хоргодов.
Харийн дайсан
Халдан довтлоход
Харцагаас дутаасан
Болжмор мэт
Хандгай бугын
Мөрийг дагаж
Хад хавчлын
Сүвийг эрж
Халдун ууланд
Дутааж ирээд
Хальс холтсоор гэр барьж
Халуун амиа
Хамгаалав, би.
Бөглүү ойт
Бурхан уул
Бөөсөн чинээ амий минь
Бөөцийлөн аварч
Бөөрийн чинээ биеий минь
Бүтэн мэнд үлдээв.
Өшөөт дайснаас
Өршөөн аварч
Өнчин бидний
Өмөг болсон
Өндөр дээд
Бурхан халдун чамайг
Өглөө бүр мялааж байя!
Өдөр бүр тахиж байя!
Үрийн үрд
Үүрд тахиж
Үе тутам
Үргэлж шүтэе!”
гэж бүсээ хүзүүнд эрих мэт өлгөж, малгайгаа гарт сэгэлдэрч, гараар өвчүүгээ дарж, наран өөд хандаж, Бурхан халдунд есөнтээ сөгдөж, өчил өчин, сацал сацав.

Эх сурвалж: Монголын нууц товчоо (Ц.Дамдинсүрэнгийн буулгаснаар)